Tarix boyu inkişaf: İnsanlar ilk dəfə nə vaxt yatmağa başladı?

Yuxu təkamülü bəşər tarixinin ən şüurlu şəkildə müşahidə edilən, lakin hələ də tam başa düşülməmiş mövzularından biridir. Bu gün yuxu təkcə bioloji zərurət əhəmiyyət kəsb etmir. Sosial, mədəni və psixoloji vəziyyət kimi yuxu həyatımızda mühüm yer tutur. Ancaq insanların yuxu təcrübəsi zamanla kəskin dəyişib. Tarix boyu insanların yuxu vərdişləri ətraf mühit şəraiti, mədəni inanclar və texnologiya kimi amillərlə inkişaf edib. Bəs insanlar ilk dəfə nə vaxt və necə yatmağa başladılar? Yuxuda.az saytı maraqlı suallara cavab tapmağa çalışıb.

İlk insanlar və onların yuxu ilə tanışlığı

İlk insanlar müasir mənada "yuxu"nu bizim kimi yaşamırdılar. Paleolit ​​dövründə əcdadlarımızın yuxu dövrləri çox vaxt ətraf mühit faktorlarından asılı idi. Gecələr yırtıcı, heyvan və digər təhlükələrlə qarşılaşma riski olduğundan axşamları təhlükəsiz yerdə dincəlməli olublar. Bu dövrdə yuxu daha çox təbiətin ritmindən və günəşin doğuşundan asılı olub. İnsanlar çox güman ki, işığın və qaranlığın dövrünə uyğun yatırdılar. Bu dövr bioloji saat kimi tanınan ritmlərə əsaslanırdı.

Qədim dövrlərdə yuxu: Axşamdan səhərə keçid

Qədim dövr tarixində yuxu anlayışı əsasən sosial strukturlar və gündəlik həyat tərəfindən formalaşıb. Qədim Mesopotamiya, Misir, Yunan və Roma cəmiyyətlərində gecə yuxusuna olan baxış tərzi fərqli idi. Gecə yatmaq yalnız bədən üçün istirahət deyildi. Bu həm də mənəvi və dini təcrübə kimi qəbul edilirdi. Məsələn, qədim Misirdə yuxu tanrılar dünyası ilə əlaqə yaratmaq imkanı kimi dəyərləndirilib. Həmin dövrdə insanların çoxunun gecəni dərin yuxuya getmədiyi iddia edilir. Prosesin əksinə olaraq, həmin insanların yuxularının daha qısa və parçalanmış şəkildə olduğu deyilir. Yunanlar və romalılar da bəzən gün ərzində yuxularını qısa yuxularla tamamlayırdılar. Bunlar gecə yuxusunun davamlı yuxuya çevrilməsinin ilk əlamətləri olsa da, tam gecə yuxusu anlayışları formalaşmamışdı.

Orta əsrlər dövrü: İnsanların yuxuya olan fərqli baxışı

Orta əsrlərdə, xüsusilə Avropada, yuxu vərdişləri daha da fərqləndi. Bu dövrdə insanlar çox vaxt gecəni "ilk yuxu" və "ikinci yuxu"ya bölürdülər. Gecənin bir yarısı yuxudan oyanıb dincəlmək, bəzən dua etmək, bəzən də başqa işlərlə məşğul olmaq adi vərdiş idi. İnsanlar gecəni nisbətən parça halda yataraq bir dövr kimi tarixə düşdü. Lakin 16-17-ci əsrlərdə işıq ehtiyatları artdıqca və sosial strukturlar dəyişdikcə fasiləsiz gecə yuxusu anlayışı getdikcə bərqərar oldu.

Sənaye inqilabı və yuxu: Cəmiyyətdə dəyişən vərdişlər

Sənaye inqilabı yuxu vərdişlərində böyük dönüş nöqtəsi yaratdı. Elektrikin ixtirası ilə gecə işıqlandırma imkanları yarandı. İnsanların gecə yatmağa sərf etdikləri vaxt məhdudlaşdı. Zavodlarda işləmək üçün müəyyən saatlar müəyyən edilmişdi. Bu baxımdan insanlar daha nizamlı yatmalı idilər. Gündüzlər işləyən, gecələr yatan cəmiyyət sənaye inqilabının təsiri altında sürətlə inkişaf etməyə başladı. Fabriklərin növbəsi insanların yuxu vaxtlarını təyin edirdi. Beləliklə, yuxu sadəcə bioloji zərurətlə yanaşı, sosial zərurətə çevrildi.

Müasir dövr və yuxu: Texnologiya, stress və yeni vərdişlər

Bu gün yuxu vərdişlərimiz texnologiyanın və müasir həyatın təsiri ilə xeyli dəyişib. Elektron cihazların gecə saatlarına qədər istifadə, sosial media və davamlı ünsiyyətdə olmaq istəyi kimi amillər yuxu keyfiyyətini aşağı salır. İinsanların bioloji ritmləri pzulmağa başlayıb. Bundan əlavə, stress və artan həyat problemləri yuxu pozğunluğunun geniş yayılmasına səbəb oldu. Bununla belə, elmi araşdırmalar və şüurun inkişaf etməsi ilə yuxu haqqında daha çox məlumat əldə edildi. Sağlam yuxu vərdişləri haqqında sosial məlumatlılıq daha da artdı.

Bu gün yuxu həm bioloji, həm də mədəni bir hadisə kimi qəbul edilir. Bununla belə, müasir cəmiyyətdə, keçmişdə olduğu kimi, yuxu bir çox fərdi və sosial amillərin təsirinə məruz qalan dinamik bir prosesdir. Gələcəkdə yuxu elminin inkişafı, yuxu vərdişlərimizin necə formalaşacağı ilə bağlı suallar insanlarda həqiqətən maraq yaradır.